"Құрманғазы мұрасы" (Сценарий)

Эпиграф:

 Тарихи жады болмаса, дәстүрлер болмайды,

 Дәстүр болмаса, мәдениет болмайды

Білімсіз, руханият болмайды,

 Руханиятсыз жеке адам болмайды,

 Адамсыз адам болмайды!

Жүргізуші: Сәлеметсіздер ме құрметті қонақтар мен балалар! Бүгін біз залда қазақтың ұлы композиторы, күйші Құрманғазы Сағырбайұлын еске алуға жиналдық. Біз оның өмірбаянымен және шығармашылығымен танысамыз, даланың керемет музыка әлеміне енеміз.

Тыныш музыка ойнайды.

Жүргізуші: Енді сіздердің назарларыңызға «Қазақфильм» киностудиясының «Ақсақ құлан» мультфильмін ұсынамыз, оны қарап отырып, сіз қазақтың «Ақсақ құлан» аңызымен танысасыз.

Теледидар арқылы мультфильмды көрсету.

Жүргізуші: Балалар, сендерге аңыз ұнады ма? балалар жауап береді.

Ол қалай аталады? балалар жауап береді.

Бұнда не туралы айтылған? балалар жауап береді.

Күйші домбыра адамдардың өмірін сақтады деп айтуға бола ма? балалар жауап береді.

Жүргізуші: Домбыра - екі ішекті, шертпелі, музыкалық аспап. Домбырада алмұрт тәрізді денесі және өте ұзын мойны бар, қарғысқа бөлінген. Жолы - екі. Домбыраға назар аударайық. Бір қызығы, қазақта «домбыра» екі сөздің бірігуінен пайда болған: «дом» «үй», ал «быра» - «ішекті баптау». Қазақ халық аспаптарының пайда болуы ағаш таңдаудан басталады, дәстүр бойынша шеберлер денені қатты ағаштан - үйеңкі, емен, қарағайдан кесіп тастайды. Бір қарағанда, домбырада ерекше ештеңе жоқ сияқты, бірақ шебер адам бұл таңғажайып аспапты ойнап, домбыраның дыбыстарын естігенде, олар далалар мен таулар, көлдер мен өрістер, жайлауды бейнелейтін етіп ойнай алады.

Домбыраны ойнау техникасы басқа жырылған аспаптарда ойнау әдісіне ұқсас: музыканттың сол қолы штангаға (тұтқаға) еркін сырғиды, ал оң қолының саусақтарының көмегімен екі ішекті тартып, дыбыс шығарылады. Домбыраның әні, барқыт, ырғақты үндері Қазақстанның шексіз даласы, жайылымдық жайылымдары жайылып жайылып жатқан жайлау туралы айтады. Бірақ бұл ішектің дыбысын күшейтудің қажеті бар, ал жайылым айналасында секірген айғырлар тобынан кейін әуен естіледі.

Далалық домбырада шөптер мен ағындардың дыбысы, құстар хорының жарқылы, жылқылар мен тұяқтардың дыбысы естіледі. Ескі күндерде домбыра тойларда және шайқас алдында тиісті көңіл-күйге жету үшін ойналатын. Орыс буфоны сияқты, қазақтың ақын-жыраулары базарларда, жәрмеңкелерде және ауылдарда домбырамен серуендеп, бірінен соң бірі күй шерткен. Небәрі 2-ден 4 минутқа дейін (бір кюдің ұзақтығы) екі ішекті пайдаланып, дала музыканттары қарапайым адамдардың қуаныштары мен қайғыларын жеткізді. Әуен қаншалықты қайғылы болмасын, домбыраның үнінде әрдайым жылы лебіз айтылады. Халық қазақтың жаны домбыраның үнінде тұрады дейді.

қонақты домбырада тыңдау

Домбырада қазақ музыкасының негізін қалаушылардың бірі - Құрманғазы.Мұнда Құрманғазы бұл аспапты ерте жастан бастап ойнаған. Құрманғазы Сағырбаев 19 ғасырдың басында дүниеге келген. Ұлы қазақ композиторының туған жері - Жиделі Букеевский ордасының трактаты. Құрманғазы кедей киіз үйде, ферма жұмысшысы Сағырбайдың отбасында дүниеге келген. Баланың музыкаға деген құштарлығын барлығында ол жалғыз өзі атқа отыра бастағанда байқады. Туған ауылдың домбырашылары үшін, қонаққа келген музыканттар үшін жас Құрманғазы бірнеше сағат бойы киіз үйден киіз үйге дейін жүріп, әндер мен сазды тыңдамай жүре алады. Өзінің кішкентай қолындағы домбырада Құрманғазы естігенін мүлдем ойнауға тырысты.

Әкесінің жүрегі - мұқтаждықтан айнымайтын кедей адамның жүрегі бұзылды. Сағырбайдың жарқын қабілеттері қуанта алмады, өйткені Қызыл-құрт отбасы әншілермен де, халық әуендерімен де танымал бола алмады. Екінші жағынан, кедейлік күндіз-түні өз аузын ұстады. Сондықтан мен күн сайын әке туралы негізгі ескертуді: «Музыканттың тағдыры - кедейлік» ...

Алты жасында Құрмаш әкелеріне көмектесу үшін қойшыларға баруға мәжбүр болды, ал ол өзінің еңбегі үшін бір тиын ала алмай, он екі жыл бойы қой отарымен серуендеді. Жас жігіт өзінің пасторлық міндеттерін адал атқарды деп айту шындыққа жанаспайды. Ол отар туралы ұмытып кетті, өйткені ол домбырасымен қоштаспады, оны әрдайым өзімен бірге алып жүрді.

Құрманғазы анасы, айтпақшы, күйеуінің отбасына үлгі бола алмайды. Оның ата-бабаларында кюша, әншілер, әйгілі ақындар болған, ол үнемі ұлының музыкалық бейімділігін қолдаған. Ұзақ киюші өзінің ерекше қабілеттерін бірінші болып байқады дейді.

Құрманғазы 18 жыл өтті, бірақ ол әлі күнге дейін мал бағуда. Иесіне ашуланғаннан кейін ол Мүйізді отарды тастап, атқа мініп, туған ауылынан кетті. Адасқан киюшінің өмірі басталды. Ұзақпен бірге көптеген жарыстарға қатысады, күн сайын өз шеберліктерін шыңдайды.

Құрманғазы Сағырбаевтың болашақ өмірі туралы аңызға айналған әңгімелерде әртүрлі айтылған, оның өмірбаянында көптеген аңыздар мен жұмбақтар бар, бірақ бір ғана тұжырым бар - соңында жас жігіт қамшы мен отарды бөліп, далалық музыкант ретінде далаға аттанды.

     ол көп ұзамай далада әйгілі болады, оны барлық жерде шақырады, танымалдылыққа ие болады.

1896 жылы қайтыс болды, ол Ресейдің Астрахань облысының қазіргі Володар ауданындағы Алтынжар ауылында жерленді.

Бүгінгі таңда Құрманғазының 60 тағамы сақталған.

Құрманғазы қиын өмірді бастан өткерді, бірақ оның музыкасы, шығармалары бүгінде Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемге танымал. Ұлы композитор қазақ халқының бейбіт және еркін өмір сүруін, бай және бақытты болуын қалады. Өз музыкасында Құрманғазы тәуелсіздік пен еркіндікті, қазақ халқының армандарын жоғары бағалады.

Қазақ халқы ұлы Құрманғазыны еске алады:

1934 ж. - Құрманғазы атындағы Қазақ академиялық халық аспаптар оркестрі құрылды.

1945 жылдан бастап Алматы қаласындағы Қазақ ұлттық консерваториясына Құрманғазы есімі берілді.

60-жылдары Алматы мен Астрахан, содан кейін Орал мен Атыраудағы көшелерге Құрманғазы есімі берілді.

1965 жылы Құрманғазы атындағы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығы құрылды.

1967 жылы композитор Евгений Брусиловский Құрманғазы симфониясын жазды (Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығы, 1967).

1993 жылы тәуелсіз Қазақстанның ұлттық валютасының алғашқы шығарылымында Құрманғазы бейнеленген 5 теңгелік банкнот шығарылды.

1997 жылы Астрахан облысы, Володар ауданы, Алтынжар ауылында оның жерлеу орнында кесене салынды, 2003 жылы Ресей мен Қазақстанның бірлескен қатысуымен мәдени кешен мен заманауи музей ғимараты салынып, енді жаңа кешен үш ғимараттың сәулеттік ансамблі, үлкен ақ киіз үйлерге еліктеп, үлкен қонақ үй кешенін ұсынады. Мұнда домбырашылардың музыкалық мектебі де ашылған.

1998 жылы Қазақстанның Құрманғазыға арналған пошта маркасы шықты.

2000 жылдың 4 шілдесінде Атырауда Құрманғазыға ескерткіш ашылды [3].

2008 жылы желтоқсанда Астраханда Құрманғазының қола атқа арналған ескерткіші орнатылды [4]. Құрманғазы ескерткіші Қазақстан Республикасы Үкіметінің Астраханның 450 жылдығына берген тартуы болды. Бұл Құрманғазы сол қолында домбырамен отырған аттың мүсіні ..

2012 жылдың сәуірінде Құрманғазы ескерткіші Алматыдағы Қазақ ұлттық консерваториясының ғимаратына орнатылды, ол оның есімімен аталған.

Біз осындай аңызға айналған композитор Құрманғазы Сағырбайұлының ұрпағымыз екенімізді мақтан тұтамыз.

Жүргізуші: ал енді балалар 2 командаға бөлінеміз. Командалар Құрманғазы Сағырбайұлының халыққа таңымал «Сарыарқа» және «Алатау» күйлерінің атауымен бөлінесіңдер: сары – «Сарыарқа», қызғылт сары – «Алатау».

Жүргізуші: әр топ бүгін «Құрманғазы Сағырбайұлы» альбомын құрастырады. Біз сұрақтар қоямыз, ал оларға жауап берген топтар сәйкес суреттерді тауып, альбомға жабысуы керек.

1 конверт (5 данадан тұратын портреттер)

Ұлы композитор Құрманғазы Сағырбайұлының портретін табыңыз

конверт 2 (қазақ музыкалық аспаптары 6 дана)

Ұлы композитор Құрманғазы Сағырбайұлының шебер ойнаған қазақ музыкалық құралын табыңыз

конверт 3 (табиғат, қазақ даласы 8 дана)

Ұлы композитор Құрманғазы Сағырбайұлы шығармаларында халыққа не айтып, ән айтты?

конверт 4 (Құрманғазы туралы естелік 5 дана)

Ұлы композитор Құрманғазы Сағырбайұлына ескерткішті, пошта маркасын және Құрманғазы бейнесі бар қолма-қол ақшаны таңдаңыз.

Жүргізуші:  Ал енді біз Алатау тобын өз альбомымен сахнаға шақырамыз

 балалар альбомның мазмұны туралы айтады /

Жүргізуші: Ал енді біз «Сарыарқа» тобын альбоммен сахнаға шақырамыз

балалар альбомның мазмұны туралы айтады /

Жүргізуші:  Енді қазақтың «Адай» биін қарсы алыңыздар

«Адай» биі орындалады.

Жүргізуші: Кездесуімізді аяқтай отырып, әйгілі кюшаның «Әншінің жолы - оның алдындағы адамдармен!» Деген сөздерін еске түсіргіміз келеді. Құрманғазының бұл сөздері қазір танымал музыканттың өз халқына өсиет ретінде қабылданды. Біздің оқиғаны еске алу үшін түрлі-түсті кітаптарды қабылдаңыз.

Барлықтарыңызға рахмет және жақын арада көрісеміз!